 |
| Tulia Zevi |
Tullia Zevi wyemigrowała wraz z rodzicami do Stanów Zjednoczonych w 1938
roku, po wprowadzeniu ustaw rasowych. Powróciła do Włoch po zakończeniu wojny
jako korespondent Amerykańskiej Agencji Katolickiej. Jako obserwator brała
udział w procesach w Norymberdze. Jest wieloletnim członkiem stowarzyszenia
,,Prawo i Wolność’’ im. Braci Rosseli. Jako pierwsza kobieta na świecie przez
17 lat była przewodniczącą Związku Gmin Żydowskich we Włoszech. Dziennikarka,
pisarka, intelektualistka. Zmarła 22 stycznia 2011 roku.
- Nieprzypadkowo nasza rozmowa odbywa się 10 lipca. Sześćdziesiąt lat temu, w małej, podlaskiej miejscowości - Jedwabne, dokonano okrutnego pogromu. Dzisiaj trwa tam uroczystość upamiętniającą ten fakt. Informują o niej najważniejsze agencje całego świata, piszą zagraniczne dzienniki. Na pomniku, który tam stanął wyryto napis: ,,Pamięci Żydów z Jedwabnego i okolic, mężczyzn, kobiet, dzieci, współgospodarzy tej ziemi, zamordowanych, żywcem spalonych w tym miejscu…” Dla Polaków uroczystość ta ma szczególne znaczenie, gdyż jest aktem świadomego i godnego przyjęcia skrywanych do tej pory niechlubnych faktów, a także próbą zabliźnienia bolesnej rany, która dzieli nasze narody. Przede wszystkim jednak jest to manifestacja ludzkiej solidarności i potępienia ideologii siejących nienawiść. Jednym z wątków polskiej i międzynarodowej dyskusji na tamta Jedwabnego była ,,odpowiedzialność zbiorowa’’. Co pani myśli o ,,odpowiedzialności zbiorowej’’, o ,,winie kolektywnej’’?
- Wydaje mi się, że to rodzaj ,,pułapki’’. Istniała i istnieje pewna kultura, która determinuje postawy negatywne i uprzedzenia. Uprzedzenie przenosi się z pokolenia na pokolenie, z ojca na syna - właśnie poprzez pewne formy kultury. Od dwóch tysięcy lat naród żydowski jest piętnowany jako ,,bogobójca’’ - ci, którzy zabili Boga, ukrzyżowali Chrystusa. Ciężar tej winny kolektywnej jest ogromny. Ja odrzucam to uprzedzenie, odrzucam również wszystkie inne uprzedzenia, jak np. to, że w niektórych narodach antysemityzm jest szczególnie zakorzeniony.
Myślę, że bardzo ważne jest ,,przekazywanie pamięci’’ - to czynnik fundamentalny, który może zagwarantować współistnienie narodów we współczesnym świecie, zmierzającym do coraz większej integracji. Globalizacja, o której tyle się mówi w tych dniach, jest faktem i nie da się jej zatrzymać. Nie jest ani dobra, ani zła - powinna być jednaka kontrolowana, gdyż wyzwala napięcia na tle różnic ekonomicznych, wyznania, narodowości, koloru skóry. Świat dąży w kierunku ,,fuzji’’ kulturalnej i etnicznej, musi jednak dojrzeć do współistnienia.
- Narody żydowski i polski poniosły najwięcej ofiar w okresie II wojny światowej. Dziś odczuwa się jednak pewną skłonność do rewizjonizmu historycznego. Wskazuje się fakt, że najwięcej obozów zagłady było na terenie Polski...
- W Polsce znajdowały się największe obozy zagłady - przed wszystkim Auschwitz i Majdanek, ale trzeba pamiętać, że obozy koncentracyjne i pierwsze obozy zagłady powstały najpierw w III Rzeszy. Dopiero później, kiedy Hitler zajmował Europę zdecydował się założyć je na wschodzie - w Polsce, na Ukaranie, Białorusi, w krajach nadbałtyckich. Obóz zagłady istniał również we Włoszech. Być może Hitler był przekonany, że kraje Europy Wschodniej będą stawiać mniejszy opór polityce ,,ostatecznego rozwiązania’’. Istniały pewne racje historyczne. Po pierwsze, w tym samym regionie była największa koncentracja Żydów, przesiedlonych na mocy dekretów carskich. Po drugie, były to narody bardzo biedne, społeczności rolnicze, gdzie uprzedzenia i przesądy były silnie zakorzenione. Zwłaszcza ten, że Żydzi są ,,bogobójcami’’, który ma swoje podłoże historyczne, gdyż dojrzewał przez wieki w łonie nie tyle chrześcijaństwa co pewnej kultury katolickiej. Już w czasach Konstantyna, kiedy chrześcijaństwo stało się religią państwową, zostały wprowadzone pierwsze ustawy antyżydowskie, zmuszające do nawracania siłą, zabraniajace przechodzenia na judaizm pod groźbą kary śmierci, konfiskaty majątku, anulowanie testamentu. Nowa religia afirmowała się poprzez negacje starej. Wtedy właśnie rodzi się antyjudaizm katolicki, który jest starszy od antysemityzmu.
Rozmawiamy w moi domu - wystarczy wyjrzeć przez okno, aby zobaczyć to, co było ostatnim wyzwolonym gettem w Europie - tzw. ,,getto watykańskie’’. Nie można powiedzieć, że Kościół katolicki jest odpowiedzialny za Holocaust - pewna kultura, pewne przesądy, uprzedzenia i zabobony przygotowały jednak grunt. O antyjudaizmie i chrześcijańskich korzeniach antysemityzmu rozmawiali po raz pierwszy papież Jan XXIII i francuski historyk Jules Isaac, który w obozach zakłady stracił całą rodzinę . Gdyby nie ,,prawa antyżydowskie’’, ataki na synagogi, getta, pogromy, palenie żywcem na stosach, które w katolickiej Europie stosowano poprzez stulecia, być może Hitler napotkałaby większy opór. Oznakowanie gwiazdą Dawida to nie wymył hitlerowców, już w 1215 r. IV sobór laterański skazał Żydów na noszenie znaków rozpoznawczych na plecach.
- Do tej pory funkcjonuje zabobon o istnieniu światowej konspiracji żydowskiej i niewidzialnym rządzie działającym na niekorzyść chrześcijaństwa. Co pani a to?
- Naród, który został zmuszony prze wielki do emigracji, jest rozrzucony po całym świecie. Gminy żydowskie zawsze utrzymywały ze oba łączność, a po holocauście współpraca się wzmocniła. Światowa konspiracja żydowska to kolejne antysemickie uprzedzenie, które powstało tym razem w okresie rewolucji październikowej, kiedy we wszystkich Żydach widziano komunistów. Kolejny zabobon mówi o tym, że bankierzy to Żydzi. Bierze on się stad, iż przez wieki, jako „rasa nieczysta’’, Żydzi mogli wykonywać tylko dwa zawody: lichwiarza i szmaciarza. Kiedy prawa antyżydowskie zostały zniesione, wielu Żydów nadal zajmowało się finansami i handlem, bo był to ich zawód.
- Jan Paweł II dokonał wielu znaczących gestów: modlitwa w Synagodze znajdującej się nieopodal, pielgrzymka do Ziemi Świętej, modlitwa przy Ścianie Płaczu, mea culpa Kościoła katolickiego, wydanie dokumentu „My pamiętamy - refleksja nad Shoah’’. Przy każdej okazji papież prosi naród żydowski o przebaczenie. Dlaczego gestów tych jest tak wiele i jak są przyjmowane?
- Papież Polak urodził się w cieniu Oświęcimia, wie więc doskonale, czym był holocaust i antysemityzm. Jest to papież, który zrozumiał Shoah, tak jak Jan XXIII. Wojtyła kontynuuje jego linię. Jules Isaac uświadomił Janowi XXIII, że Kościół katolicki przez wieki głosił pogardę wobec Żydów. Po refleksji nad tym, z liturgii Wielkiego Piątku został wyłączony zwrot ,,perfidni Żydzi’’. Później, pomimo sprzeciwu konserwatystów, został wydany oficjalny dokument Kościoła, potępiający antysemityzm. Jan Paweł II potępił antysemityzm i antyjudaizm w sposób radykalny i definitywny.
- Propozycja wyniesienie na ołtarze Piusa XII i Piusa IX wywołała oburzenie gmin Żydowskich, inteligencji katolickiej i laickiej. Wpłynęła również na oziębienie dialogu ekumenicznego.
- Niestety są to sprzeczności tego pontyfikatu, gdyż papież postrzega katolicyzm jako najważniejszą religię świata. Wiele konfuzji wywołało już uznanie Edyty Stein za męczennicę chrześcijańską. Gdyby hitlerowcy chcieli prześladować siostry zakonne, nie byłyby to Żydówki. Na szczęście, do beatyfikacji Piusa XII jeszcze nie doszło i być może nie dojdzie. Gorycz wywołała beatyfikacja jednego z największych konserwatystów katolicyzmu - Piusa IX, gdyż miała ona wymiar symboliczny. Papież ten był duchowym ojcem dziecka żydowskiego, które zostało odebrane rodzicom i ochrzczone. Nie był to przypadek odosobniony. W Rzymie znajduje się ulica Katechumenów, gdzie w Kolegium dokonywano zarówno dobrowolnych, jak i przymusowych chrztów ,,niewiernych’’.
Niestety, prozelityzm Kościoła katolickiego, czyli przekonanie o konieczności nawracania innowierców, hamuje dialog ekumeniczny nie tylko z Żydami. Przed beatyfikacją zostałam zaproszona do udziału w audycji telewizyjnej Gada Lernera, w której uczestniczył również pewien dominikanin. Postawiono mu przewrotne pytanie - co myślałby, gdyby jemu porwano dziecko i ochrzczono je siłą? Odpowiedział: byłbym szczęśliwy, gdyż jego dusza byłaby zbawiona.
- Watykan udostępnił już część dokumentów komisji katolicko-żydowskiej, która pracuje nad oceną postawy Piusa XII. Uczeni wystąpili jednak o uzupełnieni tej dokumentacji. Wiadomo np., że metropolita Lwowski Andrzej Szeptycki, wystosował w 1942 list do papieża, w którym opisał dokładnie okrucieństwa i masowe morderstwa popełnione na Żydach i miejscowej ludności. Potępił również ukraińskich katolików, dopomagających hitlerowcom w tych zbrodniach. Jak, w świetle nowych badań, ocenia się milczenie Piusa XII, które miało chronić katolików przed prześladowaniami?
- Dopóki Watykan całkowicie nie otworzy swojego archiwum, wątpliwości nie zostaną rozwiane. Pius XII był filogermański, kochał kulturę niemiecką, pochodził z czarnej arystokracji włoskiej, przebywał jako dyplomata w Niemczech. Wiadomo, że bał się komunizmu i miał obsesję, że komunizm zaleje Europę. Hitler był zaporą.
- Wróciła pani niedawno z Ameryki - jak za oceanem i w Europie zostały przyjęte dzisiejsze – a wówczas zapowiadane - przeprosiny prezydenta Kwaśniewskiego za Jedwabne?
- Jedwabne było nowością tylko dla polskiej opinii publicznej i na pewno nie jest faktem odosobnionym. Takie epizody miały także miejsce na Ukrainie, Białorusi, na Węgrzech, w Czechach i w Chorwacji. Wiedziało się o tym od lat. Hitlerowcy często współdziałali z miejscową ludnością. Istnieją dokumenty, w których niektórzy SS-mani wyrażali zdumienie okrucieństwem miejscowych. Kiedy uczestniczyłam w procesach w Norymberdze, świadkowie opowiadali o tym, jak sąsiedzi klaskali i cieszyli się, kiedy Żydów deportowano. Pozostawały po nich domy i mienie. Jeden ze świadków opowiadał „widziałem w ich oczach radość z tego, że wezmą moją krowę...”. Najgorsze jednak czekało ich, kiedy wracali, mając nadzieję, że odbudują życie - uważano ich za szczury. Pogromy miały przecież miejsce również po zakończeniu wojny.
Polska jako pierwsza zrobiła ważny krok, szkoda tylko, że w Jedwabnem nie było również przedstawicieli Episkopatu Polski. Pod tym względem to stracona okazja.
- W ostatnim czasie doszło w Polsce do kontrowersyjnych zdarzeń: konflikt wokół krzyży umieszczonych w najbliższym sąsiedztwie obozu oświęcimskiego, dyskoteka otworzona w byłej garbarni, projekt budowy supermarketu w pobliżu bramy wejściowej do obozu, spór o 500-metrową strefę UNESCO. Czym jest Auschwitz dla świat i dlaczego pamięć tego, co się tam dokonało powinna być chroniona w sposób szczególny?
- Jest to bardzo ważne, aby przekazać przyszłym pokoleniom pamięć tego, co na prawdę się wydarzyło. Przekazywanie tylko suchych faktów historycznych jest zagrożeniem dla przyszłości. Holocaust dokonał się w samym sercu cywilizowanej Europy, a jego promotorem był jeden z najbardziej rozwiniętych i cywilizowanych narodów świata, który dał tak wiele sztuce i kulturze: w dalszym ciągu trudno to zrozumieć i wytłumaczyć. Nie da się jednak skwitować stwierdzeniem, że był to moment ,,zbiorowego szaleństwa’’. Kiedy jestem zapraszana na konferencje do szkól średnich, orientuję się, nie bez goryczy, że dla czwartego pokolenia Holocaust jest już tylko faktem historycznym. Młodzież się oburza, ma jednak trudności ze zrozumieniem, jak i dlaczego do niego doszło. Skrytykowałam film Roberto Benniniego ,,Życie jest piękne’’. Owszem, tłumaczy on milionom widzów, ze holocaust miał miejsce, ale sterylizuje tragedię.
Czym jest Auschwitz dla świata? Jest ostrzeżeniem. Rasizm - w swoich różnych formach - nadal istnieje. Nie tak dawno, w cywilizowanej Europie miały miejsce czystki etniczne w byłej Jugosławii. Rzeź Tutsi i Hutu to afrykańska zagłada. To ten sam fenomen, który doprowadził do ,,ostatecznego rozwiązania’’ - wzmocnienie własnej tożsamości narodowej poprzez wyeliminowanie mniejszości. Dzisiejszymi ,,żydami’’ są czarni w Ameryce i kolorowi w Europie. Jeżeli nie będziemy przekazywać pamięci w sposób właściwy - istnieje ryzyko, że to, co się wydarzyło może się powtórzyć.
© AGNIESZKA ZAKRZEWICZ, 2001
- Nieprzypadkowo nasza rozmowa odbywa się 10 lipca. Sześćdziesiąt lat temu, w małej, podlaskiej miejscowości - Jedwabne, dokonano okrutnego pogromu. Dzisiaj trwa tam uroczystość upamiętniającą ten fakt. Informują o niej najważniejsze agencje całego świata, piszą zagraniczne dzienniki. Na pomniku, który tam stanął wyryto napis: ,,Pamięci Żydów z Jedwabnego i okolic, mężczyzn, kobiet, dzieci, współgospodarzy tej ziemi, zamordowanych, żywcem spalonych w tym miejscu…” Dla Polaków uroczystość ta ma szczególne znaczenie, gdyż jest aktem świadomego i godnego przyjęcia skrywanych do tej pory niechlubnych faktów, a także próbą zabliźnienia bolesnej rany, która dzieli nasze narody. Przede wszystkim jednak jest to manifestacja ludzkiej solidarności i potępienia ideologii siejących nienawiść. Jednym z wątków polskiej i międzynarodowej dyskusji na tamta Jedwabnego była ,,odpowiedzialność zbiorowa’’. Co pani myśli o ,,odpowiedzialności zbiorowej’’, o ,,winie kolektywnej’’?
- Wydaje mi się, że to rodzaj ,,pułapki’’. Istniała i istnieje pewna kultura, która determinuje postawy negatywne i uprzedzenia. Uprzedzenie przenosi się z pokolenia na pokolenie, z ojca na syna - właśnie poprzez pewne formy kultury. Od dwóch tysięcy lat naród żydowski jest piętnowany jako ,,bogobójca’’ - ci, którzy zabili Boga, ukrzyżowali Chrystusa. Ciężar tej winny kolektywnej jest ogromny. Ja odrzucam to uprzedzenie, odrzucam również wszystkie inne uprzedzenia, jak np. to, że w niektórych narodach antysemityzm jest szczególnie zakorzeniony.
Myślę, że bardzo ważne jest ,,przekazywanie pamięci’’ - to czynnik fundamentalny, który może zagwarantować współistnienie narodów we współczesnym świecie, zmierzającym do coraz większej integracji. Globalizacja, o której tyle się mówi w tych dniach, jest faktem i nie da się jej zatrzymać. Nie jest ani dobra, ani zła - powinna być jednaka kontrolowana, gdyż wyzwala napięcia na tle różnic ekonomicznych, wyznania, narodowości, koloru skóry. Świat dąży w kierunku ,,fuzji’’ kulturalnej i etnicznej, musi jednak dojrzeć do współistnienia.
- Narody żydowski i polski poniosły najwięcej ofiar w okresie II wojny światowej. Dziś odczuwa się jednak pewną skłonność do rewizjonizmu historycznego. Wskazuje się fakt, że najwięcej obozów zagłady było na terenie Polski...
- W Polsce znajdowały się największe obozy zagłady - przed wszystkim Auschwitz i Majdanek, ale trzeba pamiętać, że obozy koncentracyjne i pierwsze obozy zagłady powstały najpierw w III Rzeszy. Dopiero później, kiedy Hitler zajmował Europę zdecydował się założyć je na wschodzie - w Polsce, na Ukaranie, Białorusi, w krajach nadbałtyckich. Obóz zagłady istniał również we Włoszech. Być może Hitler był przekonany, że kraje Europy Wschodniej będą stawiać mniejszy opór polityce ,,ostatecznego rozwiązania’’. Istniały pewne racje historyczne. Po pierwsze, w tym samym regionie była największa koncentracja Żydów, przesiedlonych na mocy dekretów carskich. Po drugie, były to narody bardzo biedne, społeczności rolnicze, gdzie uprzedzenia i przesądy były silnie zakorzenione. Zwłaszcza ten, że Żydzi są ,,bogobójcami’’, który ma swoje podłoże historyczne, gdyż dojrzewał przez wieki w łonie nie tyle chrześcijaństwa co pewnej kultury katolickiej. Już w czasach Konstantyna, kiedy chrześcijaństwo stało się religią państwową, zostały wprowadzone pierwsze ustawy antyżydowskie, zmuszające do nawracania siłą, zabraniajace przechodzenia na judaizm pod groźbą kary śmierci, konfiskaty majątku, anulowanie testamentu. Nowa religia afirmowała się poprzez negacje starej. Wtedy właśnie rodzi się antyjudaizm katolicki, który jest starszy od antysemityzmu.
Rozmawiamy w moi domu - wystarczy wyjrzeć przez okno, aby zobaczyć to, co było ostatnim wyzwolonym gettem w Europie - tzw. ,,getto watykańskie’’. Nie można powiedzieć, że Kościół katolicki jest odpowiedzialny za Holocaust - pewna kultura, pewne przesądy, uprzedzenia i zabobony przygotowały jednak grunt. O antyjudaizmie i chrześcijańskich korzeniach antysemityzmu rozmawiali po raz pierwszy papież Jan XXIII i francuski historyk Jules Isaac, który w obozach zakłady stracił całą rodzinę . Gdyby nie ,,prawa antyżydowskie’’, ataki na synagogi, getta, pogromy, palenie żywcem na stosach, które w katolickiej Europie stosowano poprzez stulecia, być może Hitler napotkałaby większy opór. Oznakowanie gwiazdą Dawida to nie wymył hitlerowców, już w 1215 r. IV sobór laterański skazał Żydów na noszenie znaków rozpoznawczych na plecach.
- Do tej pory funkcjonuje zabobon o istnieniu światowej konspiracji żydowskiej i niewidzialnym rządzie działającym na niekorzyść chrześcijaństwa. Co pani a to?
- Naród, który został zmuszony prze wielki do emigracji, jest rozrzucony po całym świecie. Gminy żydowskie zawsze utrzymywały ze oba łączność, a po holocauście współpraca się wzmocniła. Światowa konspiracja żydowska to kolejne antysemickie uprzedzenie, które powstało tym razem w okresie rewolucji październikowej, kiedy we wszystkich Żydach widziano komunistów. Kolejny zabobon mówi o tym, że bankierzy to Żydzi. Bierze on się stad, iż przez wieki, jako „rasa nieczysta’’, Żydzi mogli wykonywać tylko dwa zawody: lichwiarza i szmaciarza. Kiedy prawa antyżydowskie zostały zniesione, wielu Żydów nadal zajmowało się finansami i handlem, bo był to ich zawód.
- Jan Paweł II dokonał wielu znaczących gestów: modlitwa w Synagodze znajdującej się nieopodal, pielgrzymka do Ziemi Świętej, modlitwa przy Ścianie Płaczu, mea culpa Kościoła katolickiego, wydanie dokumentu „My pamiętamy - refleksja nad Shoah’’. Przy każdej okazji papież prosi naród żydowski o przebaczenie. Dlaczego gestów tych jest tak wiele i jak są przyjmowane?
- Papież Polak urodził się w cieniu Oświęcimia, wie więc doskonale, czym był holocaust i antysemityzm. Jest to papież, który zrozumiał Shoah, tak jak Jan XXIII. Wojtyła kontynuuje jego linię. Jules Isaac uświadomił Janowi XXIII, że Kościół katolicki przez wieki głosił pogardę wobec Żydów. Po refleksji nad tym, z liturgii Wielkiego Piątku został wyłączony zwrot ,,perfidni Żydzi’’. Później, pomimo sprzeciwu konserwatystów, został wydany oficjalny dokument Kościoła, potępiający antysemityzm. Jan Paweł II potępił antysemityzm i antyjudaizm w sposób radykalny i definitywny.
- Propozycja wyniesienie na ołtarze Piusa XII i Piusa IX wywołała oburzenie gmin Żydowskich, inteligencji katolickiej i laickiej. Wpłynęła również na oziębienie dialogu ekumenicznego.
- Niestety są to sprzeczności tego pontyfikatu, gdyż papież postrzega katolicyzm jako najważniejszą religię świata. Wiele konfuzji wywołało już uznanie Edyty Stein za męczennicę chrześcijańską. Gdyby hitlerowcy chcieli prześladować siostry zakonne, nie byłyby to Żydówki. Na szczęście, do beatyfikacji Piusa XII jeszcze nie doszło i być może nie dojdzie. Gorycz wywołała beatyfikacja jednego z największych konserwatystów katolicyzmu - Piusa IX, gdyż miała ona wymiar symboliczny. Papież ten był duchowym ojcem dziecka żydowskiego, które zostało odebrane rodzicom i ochrzczone. Nie był to przypadek odosobniony. W Rzymie znajduje się ulica Katechumenów, gdzie w Kolegium dokonywano zarówno dobrowolnych, jak i przymusowych chrztów ,,niewiernych’’.
Niestety, prozelityzm Kościoła katolickiego, czyli przekonanie o konieczności nawracania innowierców, hamuje dialog ekumeniczny nie tylko z Żydami. Przed beatyfikacją zostałam zaproszona do udziału w audycji telewizyjnej Gada Lernera, w której uczestniczył również pewien dominikanin. Postawiono mu przewrotne pytanie - co myślałby, gdyby jemu porwano dziecko i ochrzczono je siłą? Odpowiedział: byłbym szczęśliwy, gdyż jego dusza byłaby zbawiona.
- Watykan udostępnił już część dokumentów komisji katolicko-żydowskiej, która pracuje nad oceną postawy Piusa XII. Uczeni wystąpili jednak o uzupełnieni tej dokumentacji. Wiadomo np., że metropolita Lwowski Andrzej Szeptycki, wystosował w 1942 list do papieża, w którym opisał dokładnie okrucieństwa i masowe morderstwa popełnione na Żydach i miejscowej ludności. Potępił również ukraińskich katolików, dopomagających hitlerowcom w tych zbrodniach. Jak, w świetle nowych badań, ocenia się milczenie Piusa XII, które miało chronić katolików przed prześladowaniami?
- Dopóki Watykan całkowicie nie otworzy swojego archiwum, wątpliwości nie zostaną rozwiane. Pius XII był filogermański, kochał kulturę niemiecką, pochodził z czarnej arystokracji włoskiej, przebywał jako dyplomata w Niemczech. Wiadomo, że bał się komunizmu i miał obsesję, że komunizm zaleje Europę. Hitler był zaporą.
- Wróciła pani niedawno z Ameryki - jak za oceanem i w Europie zostały przyjęte dzisiejsze – a wówczas zapowiadane - przeprosiny prezydenta Kwaśniewskiego za Jedwabne?
- Jedwabne było nowością tylko dla polskiej opinii publicznej i na pewno nie jest faktem odosobnionym. Takie epizody miały także miejsce na Ukrainie, Białorusi, na Węgrzech, w Czechach i w Chorwacji. Wiedziało się o tym od lat. Hitlerowcy często współdziałali z miejscową ludnością. Istnieją dokumenty, w których niektórzy SS-mani wyrażali zdumienie okrucieństwem miejscowych. Kiedy uczestniczyłam w procesach w Norymberdze, świadkowie opowiadali o tym, jak sąsiedzi klaskali i cieszyli się, kiedy Żydów deportowano. Pozostawały po nich domy i mienie. Jeden ze świadków opowiadał „widziałem w ich oczach radość z tego, że wezmą moją krowę...”. Najgorsze jednak czekało ich, kiedy wracali, mając nadzieję, że odbudują życie - uważano ich za szczury. Pogromy miały przecież miejsce również po zakończeniu wojny.
Polska jako pierwsza zrobiła ważny krok, szkoda tylko, że w Jedwabnem nie było również przedstawicieli Episkopatu Polski. Pod tym względem to stracona okazja.
- W ostatnim czasie doszło w Polsce do kontrowersyjnych zdarzeń: konflikt wokół krzyży umieszczonych w najbliższym sąsiedztwie obozu oświęcimskiego, dyskoteka otworzona w byłej garbarni, projekt budowy supermarketu w pobliżu bramy wejściowej do obozu, spór o 500-metrową strefę UNESCO. Czym jest Auschwitz dla świat i dlaczego pamięć tego, co się tam dokonało powinna być chroniona w sposób szczególny?
- Jest to bardzo ważne, aby przekazać przyszłym pokoleniom pamięć tego, co na prawdę się wydarzyło. Przekazywanie tylko suchych faktów historycznych jest zagrożeniem dla przyszłości. Holocaust dokonał się w samym sercu cywilizowanej Europy, a jego promotorem był jeden z najbardziej rozwiniętych i cywilizowanych narodów świata, który dał tak wiele sztuce i kulturze: w dalszym ciągu trudno to zrozumieć i wytłumaczyć. Nie da się jednak skwitować stwierdzeniem, że był to moment ,,zbiorowego szaleństwa’’. Kiedy jestem zapraszana na konferencje do szkól średnich, orientuję się, nie bez goryczy, że dla czwartego pokolenia Holocaust jest już tylko faktem historycznym. Młodzież się oburza, ma jednak trudności ze zrozumieniem, jak i dlaczego do niego doszło. Skrytykowałam film Roberto Benniniego ,,Życie jest piękne’’. Owszem, tłumaczy on milionom widzów, ze holocaust miał miejsce, ale sterylizuje tragedię.
Czym jest Auschwitz dla świata? Jest ostrzeżeniem. Rasizm - w swoich różnych formach - nadal istnieje. Nie tak dawno, w cywilizowanej Europie miały miejsce czystki etniczne w byłej Jugosławii. Rzeź Tutsi i Hutu to afrykańska zagłada. To ten sam fenomen, który doprowadził do ,,ostatecznego rozwiązania’’ - wzmocnienie własnej tożsamości narodowej poprzez wyeliminowanie mniejszości. Dzisiejszymi ,,żydami’’ są czarni w Ameryce i kolorowi w Europie. Jeżeli nie będziemy przekazywać pamięci w sposób właściwy - istnieje ryzyko, że to, co się wydarzyło może się powtórzyć.
© AGNIESZKA ZAKRZEWICZ, 2001
Nessun commento:
Posta un commento
Nota. Solo i membri di questo blog possono postare un commento.